Айтматовду билесизби?

• Кыргыз элинин  дүйнөгө  белгилүү жазуучусу Айтматов Чыңгыз Төрөкулович 1928-жылы 12-декабрда  Талас  областындагы  Шекер айылында  кызматчынын үй-бүлөсүндө  жарык дүйнөгө  келген.
• Ал орус  жана кыргыз мектептеринен  билим алган. Улуу Ата Мекендик согуш убагында (1942-жылы)  убактылуу окуусун таштап Шекер  айылдык  кеңешинде секретарь, райондук финансы бөлүмүнүн  салык агенти, трактор бригадасынын эсепчиси болуп иштеген.
• 1948-жылы  Жамбыл шаарындагы зооветтехникумун эң жакшы бүтүргөндүктөн, атайын жолдомо берилип, ошол эле жылы Кыргызстан  айыл чарба институтуна кабыл алынган. 1953-жылы институтту  аяктагандан кийин, 1956-жылга чейин зоотехник болуп иштеген.
• 1956-1958-жылдары СССР  Жазуучулар Союзунун  Москвадагы жогорку  адабий курсунда окуйт. Ал эми 1959-1960-жылдары “Литературный Киргизстан” журналынын  редактору, андан кийин беш жыл бою “Правда” газетасынын Кыргыз ССРиндеги кабарчысы,кийин Кыргыз Республикасынын кинематографисттер союзунун башкармасынын төрагасы болуп иштеген.
• Чыңгыз Айтматов  чыгармачылык ишин  айыл чарба институтунда окуп жүргөндө эле баштаган. Тил илими, көркөм котормо боюнча макалалар жазган. Анын япондук бала жөнүндөгү “Газетчи Дзюйо” деген биринчи аңгемеси 1952-жылы жарык көргөн. Ал өзүнүн  чыгармачылык жолун В.П.Катаевдин “Полктун уулу”,М.С.Бубенновдун “Ак  кайың” романдарын которгондон  башталды деп эсептейт.Бирок, ал чыгармалар мурда которулгандыктан, басылган эмес.
• 1958-жылы басмадан чыккан “Бетме-бет” повестинде жазуучу согуш мезгилиндеги элдин оор турмушун баяндайт.
• Ал эми махабат темасын козгогон “Жамийла” (1958-жыл) повести адабий чөйрөдө чоң  талаш-тартыштарды туудуруу  менен жазуучунун  ысымын алыска тааныткан.Бул чыгарма жөнүндө казак  элинин  жазуучусу М.Ауэзов “Айтматовдун  повести психологиялуу, табигый жана жөнөкөй...Бул кыргыз прозасындагы жаңы көрүнүш” десе, француз жазуучусу Луи Арагон повестти  француз тилине которуп, “Махабат тууралуу дүйнөдөгү  эң  сонун баян” деген баш сөз менен  чыгарган.
• “Кызыл жоолук  жалжалым”(1961-жыл), “Саманчынын  жолу” (1963-жыл), “Кызыл алма” (1964-жыл), “Гүлсарат” (1966-жыл), “Ак кеме” (1970-жыл), “Деңиз бойлой жорткон Ала-Дөбөт” (1977-жыл) повесттеринде каармандардын жан-дүйнөсү, андагы карама-каршылыктар, кырдаалдар поэтикалуу  көркөм чагылдырылган.
• 1963-жылы “Повести гор и степей” деген китеби үчүн Лениндик, 1968-жылы “Жаныбарым Гүлсары” повести үчүн Мамлекеттик, 1976-жылы “Эрте жаздагы турналар” повести үчүн Токтогул  атындагы Мамлекеттик, ал эми 1980-жылы ушул эле повести Италиянын Вольтера шаарынын эл аралык “Этрурия” сыйлыктарына  татыктуу  болгон.
• Жазуучунун “Кылым карытаар  бир күн”, менен “Фудзиямадагы кадыр түн” чыгармаларында алгачкылардан болуп репрессияланган адамдын оор тагдыры, “Кыяматта” экологиянын сакталышы, “Кассандранын тамгасы” романында дүйнөлүк  глобалдуу маселелерди  козгогон.
• Эл аралык, дүйнөлүк көп аталыштардагы сыйлыктардын ээси  болуп, 1986-жылы Эл аралык интеллектуалдар кыймылынын “Ысык-Көл” форумун  уюштурган.
•  “Кыргыз Республикасынын Баатыры (1997), I даражадагы  “Манас” орденинин ээси (1999).
• Чыңгыз Айтматов дүйнөлүк  адабияттын көрүнүктүү  классиктеринин бири катары 1985-жылы Индиядагы Джавахарлал Неру  атындагы  эл аралык, 1994-жылы Австрия Республикасынын адабият жана искусство жаатындагы Люксембургу королунун “Чоң Крест”, Япониянын “Күн чыгыш” жана башка өлкөлөрдүн  сыйлыктарын алган.
• Чыңгыз  Айтматовдун  чыгармаларындагы  каармандар жалан гана китеп беттеринде эмес, театрлардын сахналарынан, кинонун  экрандарынан, музыкадан, сүрөт  өнөрүнөн  орун  алган. Алардын көбү эл аралык кино жана театрларында сыйлыкка татыктуу болгон.
• Чыңгыз Айтматовдун чыгармалары дүйнөнүн 180ден ашуун тилдерине  которулуп, 100млн.нускадан ашык басылып чыккан.

Маалыматтар “Турар” басмасынан 2018-жылы чыккан“Айтматов энциклопедиясынан”  алынды

Даярдаган Гүлмира Кулумбаева